Genoeg van vuurwerk

ANALYSE – Aankomende januari zullen we ongetwijfeld weer horen voor hoeveel miljoenen er schade is aangericht en hoeveel mensen er gewond zijn geraakt tijdens deze vuurwerkperiode. Oogartsen en hulpverleners zullen opnieuw hun bezwaren uiten tegen de verkrijgbaarheid van consumentenvuurwerk. Huisdiereigenaren plaatsen berichten op Facebook over hun bange honden, katten en paarden. Elk jaar opnieuw.

Maar hoe erg is het nou werkelijk en wat heeft Nederland er voor over om deze traditie voort te zetten?

Vuurwerkschade

De hoeveelheid schade wisselt nogal. Volgens het Verbond van Verzekeraars lag voor de coronapandemie de jaarlijkse particuliere schade zo tussen de 10 en 15 miljoen euro, met uitschieters tot wel 20 miljoen. Afgelopen jaarwisseling is die op 8 miljoen uitgekomen, het betreft vooral schade aan woningen en auto’s. Volgens het Verbond hebben de vuurwerkverboden en vuurwerkvrije zones een positief effect op de schade. Ook slecht weer ‘helpt’. Verder verspreiden de verzekeraars tips om zelf één en ander te doen. Overigens wordt vuurwerkschade aan je auto vaak niet vergoed.

Daar komt de schade aan gemeentelijke eigendommen natuurlijk nog bovenop: kapotte vuilnisbakken, verkeersborden, rioolputten en wat al niet meer. Terwijl de gemeente Baarn voor 2022-2023 een schadepost had van 400 euro, werd er maar liefst 122.000 euro schade veroorzaakt in Utrecht. Als we het schadebedrag van de 10 grootste steden optellen, komen we makkelijk boven de miljoen euro [1]. De overige 332 gemeenten tikken natuurlijk ook aardig aan: vele kleintjes maken groot. En het geld dat besteed wordt aan het voorkomen van schade komt daar nog bovenop.

Al met al kost de schade van de jaarwisseling de gemeenten en de verzekeraars dus makkelijk meer dan 10 miljoen euro. Uiteindelijk komt dat natuurlijk op het bordje van alle burgers en de verzekerden terecht via belasting en premie.

Milieuvervuiling

Het vuurwerk veroorzaakt veel fijnstof, de concentratie van deeltjes kleiner dan 10 of 2,5 micrometer (PM10 en PM2,5 fijnstof genoemd) is sterk verhoogd. De enorme fijnstof-uitbarsting rond de klok van 12 veroorzaakt bij vochtig weer plotselinge mistbanken.

Door de toename van de hoeveelheid consumentenvuurwerk, stijgt de bijhorende uitstoot, al lijkt deze recentelijk het plafond bereikt te hebben. De voorlopige piek lag in 2015 met 1,7 kiloton fijnstof, vier keer zoveel als in 1990, en dat terwijl de totale fijnstofuitstoot in Nederland in dezelfde tijd vanwege allerlei maatregelen juist sterk daalde. Tegenwoordig is de jaarwisseling verantwoordelijk voor maar liefst 5% van de jaarlijkse fijnstofuitstoot. De luchtkwaliteit is kortstondig een stuk slechter dan normaal en kan vooral bij vochtig en windstil weer langer duren. De invloed op de gezondheid is onduidelijk, al is het bekend dat vooral mensen met longaandoeningen zoals astma en COPD er veel last van ondervinden. Er wordt niet voor niets aangeraden om die avond de actieve ventilatie uit en roosters in ramen dicht te zetten.

Naast het fijnstof komen er ook zwaveldioxide en verschillende zware metalen vrij. Er zijn vrijwel geen andere processen die barium of strontium uitstoten, en vuurwerk is verantwoordelijk voor 30% van al het koper en 15% van al het antimoon dat wordt uitgestoten. Ongeveer 10% komt in de lucht terecht, de rest op de bodem, in open water of in het riool. Maar een klein deel kan worden opgeruimd, en zelfs dat verzaken veel vuurwerkliefhebbers.

Uitstoot fijnstof door afsteken vuurwerk. De jaartallen gaan over de emissie in dat jaar op 1 januari vanaf 0:00 uur. Jaartal 2022 heeft dus betrekking op de nieuwjaarsnacht van 2021 naar 2022 (data uit de 1990-2022 reeks met voorlopige emissiecijfers voor 2023). (bron: Emissieregistratie Rijksoverheid )

Dierenleed

Dat onze honden en katten last ondervinden is de meeste mensen wel duidelijk, we zien op sociale media de verhalen elk jaar voorbijkomen. Sommigen willen dagenlang het huis niet uit, eten nauwelijks en kruipen weg om zich enigszins veilig te voelen. Veel mensen vertrekken dan ook met hun huisdier richting een vuurwerkvrij vakantiepark, of brengen de viervoeters elders onder, ver weg van de herrie. Het kost wat, maar je moet iets over hebben voor andermans hobby.

Ook (kinder)boerderijdieren worden schrikachtig, soms met fatale gevolgen. En het afval dat overal op de weilanden en akkers terecht komt, is een doorn in het oog van veel veehouders. Het risico bestaat dat de dieren harde scherpe stukken opeten of dat het verhakseld wordt en in het voer terecht komt.

Uiteraard ondervinden ook wilde dieren veel overlast. Van vogels bijvoorbeeld, weten we dat ze klokslag 24:00 massaal opvliegen. De Universiteit van Amsterdam publiceert radarbeelden waarop te zien is dat er gemiddeld wel 1000 keer meer vogels in de lucht zijn die ook nog eens 10 keer hoger vliegen dan normaal. Onderzoekers pleiten voor grote vuurwerkvrije zones en vuurwerkshows om de plekken waar vuurwerk wordt afgestoken te verkleinen, zodat er meer veilige zones voor dieren zijn.

Letsel en geweld

Op Veiligheid.nl kunnen we het meest recente rapport over ongevallen tijdens de jaarwisseling downloaden. Er zijn verzamelde gegevens beschikbaar van de Spoedeisende Hulp (SEH) en Huisartsenposten (HAP) vanaf 2017 tot en met 2024.

Laten we meteen het eerste misverstand uit de weg ruimen: letsel komt net zo goed van legaal vuurwerk als van illegaal spul. En van carbidschieten. Illegaal zwaar vuurwerk is goed voor ongeveer 30% van de SEH-behandelingen en voor 14% van de HAP-behandelingen. Carbidschieten ongeveer voor 7% van alle letsels.

Afgelopen jaarwisseling waren er ruim 1.200 gewonden, een getal dat niet veel verschilt van eerdere jaren (2 corona-jaarwisselingen uitgezonderd). Brandwonden kwamen het meeste voor, 4 op de 10 kwam daarmee op een SEH of HAP terecht. Maar liefst een derde van de slachtoffers moest hulp zoeken vanwege oogletsel. Het aandeel ernstige letsels nam toe, vooral door illegaal zwaar vuurwerk als cobra’s, nitraten en mortierbommen. Er werden 10 amputaties van 1 of meerdere vingers vastgesteld. Uiteindelijk wordt 17% opgenomen in het ziekenhuis.

Het blijft niet bij het acute letsel. Ongeveer 1 of de 5 houdt blijvende littekens over, 1 op de 20 blijvend functieverlies en eenzelfde aantal houdt problemen met het zichtvermogen. De kosten van de Spoedeisende Hulp bedragen ongeveer 1 miljoen euro en worden opgevolgd door ongeveer 2,7 miljoen euro aan verzuimkosten. Jaar in, jaar uit.

Opvallende zaken zijn er ook. Zo is bijna de helft van de slachtoffers een omstander. Het overgrote deel van de hulpzoekenden is man en ruim de helft is jonger dan 20 jaar, op de HAP is een vijfde zelfs onder de 12.

En dan hebben we het nog niet gehad over vuurwerkgeweld. Vorig jaar raakte 200 agenten gewond. Op sommige plekken moest de ME brandweer en ambulancemedewerkers beschermen tijdens hun werkzaamheden. Burgers en hulpverleners worden bekogeld en er worden (legale) cakeboxen op politie en brandweer gericht. De schrik voor het vuurwerk zit er dan ook goed in bij de hulpverleners. Vooral de politie hekelt het gebrek aan landelijke maatregelen en roept jaar na jaar de Haagse politiek op een einde te maken aan de “nationale gekte”. Zelfs een lokaal totaalverbod maakt de handhaving al makkelijker. Tijdens het afsteken onderscheid maken tussen legaal en illegaal spul is dan weer lastig, daar is ingrijpen vrijwel onmogelijk.

Willen we dit nog?

De grote vraag is natuurlijk: willen we dit nog met z’n allen? Vinden we deze traditie al deze schade, vervuiling en letsel nog waard?

Toevallig kwam Ipsos een paar dagen geleden met het resultaat van een onderzoek met daarin verschillende cijfers over vuurwerk. Ongeveer één op de tien is van plan vuurwerk af te steken, 73% zeker niet. Vooral in de grote steden zijn inwoners het minst geneigd vuurwerk af te steken: maar ongeveer 5%. Als er nu een (gemeentelijk) referendum over een totaalverbod van alle vuurwerk zou komen, stemt 57% voor en een 24% tegen, de rest boeit het niet of weet het nog niet. Ook interessant: wie denkt dat het in de eigen gemeente streng geregeld is, is daar positiever over. De hoeveelheid mensen die zo denkt is gestegen ten opzichte van vorig jaar. En ook volgens het panel van EénVandaag is 64% inmiddels voor een verbod op consumentenvuurwerk.

Al met al begint het aloude “traditie!”-argument wankel te worden, steeds minder Nederlanders vinden vuurwerk een mooie traditie, het aantal voorstanders van een vuurwerkverbod voor particulieren ligt op 60% en stijgt elk jaar en zelfs het aandeel mensen dat interesse heeft in een centraal georganiseerde (professionele) vuurwerkshow daalt volgens de resultaten van het Ipsos onderzoek.

En het is niet alsof er geen alternatieven zijn, centrale vuurwerkshows worden vaker georganiseerd en nieuwe technieken zoals droneshows kunnen vuurwerk helemaal vervangen. Disney heeft in verschillende parken het dagelijkse vuurwerk vervangen voor droneshows of (laser)projectie en gaat er vanuit dat dit gaat gebeuren in al haar parken. Behalve minder natuurvervuiling, is het ook nog eens een stuk goedkoper dan de dagelijkse vuurwerkkosten van $40.000.

Wie snel een algeheel verbod wil, wordt teleurgesteld: de landelijke politiek laat het vooralsnog behoorlijk argumentloos afweten. Voorlopig zullen mensen het dus moeten doen met lokale vuurwerkverboden, die feitelijk niet tot nauwelijks worden gehandhaafd.

Al met al kunnen we er vanuit gaan dat we in januari opnieuw de media vol zullen hebben met cijfers over slachtoffers, over schade en geweld. Langdurig uitstellen van het onvermijdelijke is in Nederland natuurlijk ook een te koesteren traditie.

Dit stuk schreef ik voor Sargasso, één van de oudste weblogs van Nederland.