Miljoenen mensen zijn uitgelopen om hem te zien, honderden miljoenen zien hem als de belangrijkste spreekbuis van “De Kerk”, van het geloof, als “Plaatsbekleder van Jezus Christus op Aarde”. Dat is nogal wat. Er wordt naar de man geluisterd, dat kan niet anders. De man over wie ik het heb is uiteraard Paus Franciscus.
Als de Paus iets zegt, dan is het nieuws. En wat zei de Paus over de aanval bij Charlie Hebdo? Ah ja, hij zei het volgende:
Je kunt niet provoceren, je kunt het geloof van anderen niet beledigen, je kunt geen grapjes maken over geloof.
Provoceren is “opzettelijk iets doen of zeggen omdat je een reactie wilt uitlokken” en dat mag volgens de Paus dus niet. Wat me opvalt, is dat de Paus hier specifiek spreekt over “geloof”, alsof dat velen malen belangrijker is dan andere ideeën. Ik kan me dan ook niet aan de indruk onttrekken, dat de Paus vooral zichzelf, zijn organisatie en zijn volgelingen wil beschermen. Maar hoe ziet de Paus dit voor zich?
Wat “provocerend” is, wisselt nogal met de tijd, cultuur en gezag. In Rusland is wetgeving aangenomen dat het openlijk spreken over homoseksualiteit niet zomaar kan. Is daarover praten dan zomaar “provoceren” geworden? In het verleden werd met grote regelmaat naar de Bijbel verwezen om slavernij te handhaven, is je daar tegen verzetten dan provoceren? Een aanval op het geloof van een ander? En wat te zeggen van Bijbel-uitleg die zegt dat vrouwen het “gezag van de oudsten moet accepteren” en die leidinggevende functie zelf niet mogen hebben? Zijn leidinggevende vrouwen ook aan het provoceren tegenover gelovigen in hun bedrijf of gemeente? Of wat moeten we denken van de Bijbel als ze spreekt over ongelovigen?
Hoe denkt de Paus over zijn eigen toespraak, waarin hij de de bestuurlijke leiding van de Rooms-katholieke Kerk flink de maat neemt en zegt dat ze lijdt aan mentale verstening, aan spirituele alzheimer? Harde woorden, zijn die dan niet bedoeld om een reactie uit te lokken?
Noodzakelijk
Nee, de Paus slaat hier toch echt de plank mis: wat provocerend wordt gevonden, is afhankelijk van de luisteraar. Wat beledigend is, al helemaal. En als we iets geleerd hebben, is dat provoceren soms een noodzakelijk middel is om dingen aan de kaak te stellen. En dat is dan ook de reden dat de gevestigde orde er zo’n hekel aan heeft. Ze hebben een hekel aan degenen die durven op te staan, die te durven provoceren, die durven om leiders of denkbeelden op de hak te nemen. Is dat soms de reden voor de bescherming die de Paus graag wil?
Wie wil dat er iets verandert, kan bijna niet om “provoceren” heen. Soms is provoceren de zaken benoemen zoals ze zijn, soms is provoceren de zaak flink overdrijven, soms is het ergens de draak mee steken en soms is het harde bewoordingen gebruiken omdat het anders niet aankomt.
Wie te maken krijgt met een vraag of opmerking en daar geen fatsoenlijk antwoord op kan geven, niet kan uitleggen waarom hij doet wat hij doet, zal zo’n vraag al snel als provocatie zien. De oproep om niet geprovoceerd te worden, is dan ook een enorm zwaktebod. Al helemaal als die oproep komt van iemand in zo’n positie als die van de Paus.
Beste Martijn,
ik volg ke opmerkingen over de Paus en de vrijheid van meningsuiting met interesse.
Ik geloof niet dat de Paus tegen de vrijheid van meningsuiting is, en ook niet dat hij tegen provocerende opmerkingen tegen het geloof is.
Wat de Paus aan de orde wil stellen is dat je ook op een immorele wijze gebruik kunt maken van het recht van vrije meningsuiting.
Iedereen heeft het recht op zijn eigen mening en heeft het recht die te uiten, maar je als je mgag die alleen uiten als je er niet meodwillig kwaad mee beoogt.
Dat je mensen kwetst met wat je vindt of zegt is niet altijd te voorkomen, maar iets zeggen óm te kwetsen is immoreel.
Groeten,
Jan van den Eijnden
Hallo Jan,
Dat standpunt ken ik en daar kan ik me zeker in vinden, het probleem daarmee, echter, is dat wat immoreel is, niet vast staat. En sommige mensen zijn heel erg snel aangebrand, bij de minste kritiek. Wat mag dan wel en wat mag niet? Die onduidelijkheid is er niet meer als je zegt dat alle ideeën te bekritiseren en te bespotten zijn.
gr,
Martijn
Of iets immoreel is wordt niet bepaald door de reactie van mensen maar door je intenties. Als jij iemand kwetst zonder dat te beogen is het niet immoreel, maar kwetsen om te kwetsen is dat wel.
Probleem is dat iedereen onderhand weet dat cartoons over de profeet heel veel mensen kwetsen. Daarom hoef je het niet te laten, maar enige terughoudendheid kan getuigen van fijngevoeligheid en beschaving.
Wat ik er ook maar mee zeggen wil: deze zaak is gewoon ingewikkeld, en dat moeten we elkaar misschien maar gewoon toegeven. Zwart-wit uitspraken helpen in dit geval niet veel verder.
Feit blijft, dat wat je ook van welk onderwerp dan ook vindt, het nog altijd een keuze is hoe je daarop reageert. Voor sommigen is alles een provocatie Jan, op hoeveel eieren wil je gaan lopen?
Het is dan ook niet voor niets dat verschillende Islamitische hervormers oproepen om godslasteringswetten af te schaffen, als eerste signaal dat menselijke reacties daarop onzin zijn, zie ook het stuk Mijn God is groter dan dat.
Overigens is de uitspraak “je mag geen grapjes maken over geloof” een prima voorbeeld van een zwart/wit uitspraak.