Er zijn meerdere redenen om voor duurzame opwekking van energie te kiezen. De meest bekende is ongetwijfeld de drastische klimaatverandering vanwege het overschot aan broeikasgas wat vrijkomt bij het gebruik van fossiele brandstoffen. Maar er zijn er meer. Niet langer afhankelijk willen zijn van dubieuze regimes, zoals Saudi-Arabië (olie) of Rusland (aardgas) is zo’n reden. Voor weer een ander zijn zonnepanelen op het dak een eenvoudige manier om het spaargeld aan het werk te zetten en elektriciteitsrekening te verlagen.
Maar er is meer: in de energietransitie liggen politieke kansen voor linkse partijen.
De markt als leidraad?
Privatisering wordt al lang gezien als een wondermiddel om kosten omlaag te brengen. Voorzieningen met maatschappelijk belang zijn in het verleden ook geprivatiseerd, of staan nog op de lijst om geprivatiseerd te worden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan openbaar vervoer, telefonie en elektriciteitsopwekking.
Maar privatisering blijkt niet het wondermiddel zoals het ooit was voorgesteld. De prijzen dalen lang niet altijd, de kwaliteit laat vaak te wensen over, en zeker bij overnames door grote internationale bedrijven verdwijnt zeggenschap over belangrijke voorzieningen of over de richting waarin ontwikkelingen moeten gaan. En dan hebben we het nog niet eens over de omstandigheden van werknemers of een bonus cultuur bij de top. Al met al komt dit de sociaal-economische stabiliteit niet ten goede.
Het is dan ook geen wonder dat we in het buitenland inmiddels een andere beweging zien: het terugdraaien van privatisering, zeker op het gebied van energieopwekking.
Decentraal is de toekomst
De moderne manier van energieopwekking is heel anders dan bestaande grote energiecentrales. Juist het decentraal opwekken biedt kansen voor gemeente en bewoners. Als gemeente een eigen kolencentrale exploiteren is schier onmogelijk en, gezien de huidige inzichten, natuurlijk onwenselijk.
Zonnepanelen zijn doorgaans makkelijk te plaatsen, op huizen, gemeentelijk vastgoed of op bedrijfspanden. Windmolens zijn een ander verhaal: er is nogal wat (duur) onderzoek nodig om uit te vogelen wat goede locaties zijn (denk hierbij aan radarverstoring, geluidscontouren en zichtlijnen) en er is vaak weerstand vanuit de omgeving. Om van de gemeenteraad zelf nog maar te zwijgen. Het traject van begin tot eind neemt jaren in beslag.
En toch is deze transitie van energieopwekking van belang, het biedt politieke kansen.
Kansen op links
Behalve de technologische transitie in energieopwekking liggen er ook kansen om het markt-systeem te veranderen. Als het niet langer de grote (internationale) bedrijven hoeven te zijn die onze energie opwekken, is dit het moment om de omschakeling te maken van privaat naar collectief.
Er is geen enkele reden om bedrijven de winsten en subsidies op te laten strijken van activiteiten in het buitengebied van jouw gemeente. Geen enkele reden om alleen de toevallige bezitters van een geschikte locatie te laten profiteren van de exploitatie van een windmolen. Omwonenden dragen de ‘lasten’, bedrijven de ‘lusten’. En dat hoeft dus niet meer. Collectieve lasten? Dan ook collectieve lusten: ik twijfel er niet aan of dit komt het draagvlak voor deze projecten ten goede.
Je hebt hier een mogelijkheid in handen om je gemeente in één klap een stuk duurzamer te maken en vervolgens met de inkomsten, bijvoorbeeld, een duurzaamheidsfonds te starten waarmee je verenigingen kunt helpen verduurzamen, leningen of subsidies aan particulieren te verstrekken, of om te helpen sociale huurwoningen naar een beter energielabel te trekken. Hiermee maak je grootschalige duurzame energieopwekking tot een lokaal en democratisch gedragen project waarvan de hele gemeenschap kan profiteren.
En ook nog realistisch
Voorheen werd energieopwekking gezien als een nutsvoorziening, een dienst van algemeen belang. Uit onderzoek van de Universiteit van Greenwich blijk dat energiebedrijven in overheidshanden meer geneigd zijn te investeren in werkelijke groene energie. En de geleverde energie blijkt goedkoper, doordat overheidsbedrijven er geen baat bij hebben de prijzen op te drijven door aan (grond) speculatie te (moeten) doen. De productiviteit blijkt hoger, de keuzes transparanter en het effect op de lokale economie groter (PDF).
De energietransitie is het moment om deze omslag te maken. Het is misschien even wennen in deze tijden van privatisering, maar vreemd is het niet. In Duitsland zijn inmiddels 284 energiebedrijven in collectieve handen. En in Nederland zijn er genoeg andere semi-publieke ondernemingen in gemeentes, denk daarbij aan de afvalophaaldienst, riolering, openbare verlichting of wegbeheer. Energieopwekking kan daar best weer bij.
In maart zijn er verkiezingen, inzetten op een lokaal energiebedrijf is helemaal zo gek nog niet.
Ik schreef dit artikel voor Sargasso, naar aanleiding van een kwestie hier in Oss.
